“Herkesin, kendi tırmanması için bu dünyaya yerleştirilen bir Everest Dağı vardır.”
Seth Godin
Geleceğin temellerinin atıldığı çocukluk ve gençlik dönemleri, bireylerin hayal güçlerinin aktif olduğu, potansiyellerinin oluşmaya ve keşfedilmeye başlandığı kritik zaman dilimleridir. Çocuklukta konulan sosyal, gelişimsel, sportif, öğrenme hedefleri, çocukların yalnızca akademik başarıları konusunda değil aynı zamanda kişisel gelişimleri ve yaşam kaliteleri üzerinde de derin bir etki bırakır. Hedef koymak, genç bireylerin hayallerine ulaşmaları için bir yol haritası sunarken onlara özgüven, motivasyon ve öz disiplin kazandırır. Hayatın zorlukları karşısında kararlılıklarını pekiştirirken, aynı zamanda kendilerini ifade etme ve keşfetme fırsatları da yaratır. İşte bu nedenle çocuklar ve gençler için hedef belirleme süreci; sadece gelecekteki başarılarını şekillendirmekle kalmaz, aynı zamanda bugünü daha etkili, verimli ve farkındalıkla yaşamalarına yardım ederek onları geleceğe hazırlayan bir araçtır. Hedef belirlemek nereye, nasıl, ne zaman ve ne şekilde ulaşılmak istendiğinin belirlenmesini sağlar. Hedefin olmaması nereye gidileceği bilinmeden yola çıkmak gibidir. Zaman kaybına, kararsızlığa ve kolayca yoldan sapmaya neden olur. Hedef belirlemek ise güzergahı belli olan, durakları, molaları ve varış noktası olan bir seyahat planı yapmak gibidir. Olası riskler hesaplanmış, yolculukta sürprizlerle karşılaşmamak için ön hazırlıklar yapılmıştır.
Hedef mi Temenni mi?
Hedef ile temenni arasındaki fark, esasen niyet ve eylem odaklılıkla ilgilidir. Hedefler, belirli bir plan ve stratejiyle oluşturulmuş, ulaşılmayı bekleyen somut sonuçlardır. Örneğin “Bu yıl beş kilo vermek” gibi bir hedef, belirli bir eylem planı ve zaman dilimi içerir. Bu tür hedefler, bireyin motivasyonunu arttırır ve odaklanmasını sağlar. Hedef belirleme süreci, genellikle bireyin neyi başarmak istediğini net bir şekilde tanımlaması ile başlar; ardından bu hedefe ulaşmak için gereken adımları belirlemesi ve bu adımlara yönelik bir yol haritası oluşturması ile tamamlanır.
Öte yandan, temenniler belirsiz ve eyleme geçmeyen dileklerdir. “Sağlıklı beslenme alışkanlığı edinmek istiyorum.” gibi bir ifade, sadece bir istek veya hayal içerir. Bu tür ifadeler, genellikle spesifik bir plan ya da eylem gerektirmediğinden, bireyler için herhangi bir somut motivasyon oluşturmaz. Temenniler, bireyin isteklerini dile getirse de bunları gerçekleştirmek için gereken öz disiplin ve kararlılığa sahip olmadan ifade edilen düşüncelerdir.
Hedef belirleme, bireyin geleceğe dair umut ve motivasyonunu artırma konusunda önemli bir rol oynar. Hedefler, insanların hayatlarına yön verirken ve anlam kazandırırken, “ulaşılacak somut başarılar” belirlemeleri için bir zemin hazırlar. Araştırmalar; belirli hedeflere sahip olan bireylerin, hedef belirlemeyenlere kıyasla daha fazla başarı elde ettiklerini ortaya koymaktadır (Locke & Latham, 2002).
Hedefler, bireylerin kendilerine olan inancını pekiştirir. Başarıya ulaşmak için belirli bir hedefe sahip olmak, bireyin o hedefe yönelik daha fazla çaba göstermesini sağlar. Örneğin bir öğrencinin “sınavda yüksek not almak” gibi bir hedef belirlemesi, onun ders çalışma isteğini arttırır. Bu motivasyon, öğrencinin daha iyi bir öğrenme deneyimi yaşamasına ve akademik başarısını yükseltmesine olanak tanır.
Hedef belirleme süreci, aynı zamanda bireylere ilerlemeyi değerlendirme fırsatı sunar. Hedeflere ulaşmak için atılan her küçük adım, bireyin öz güvenini arttırır ve bireyde, hedefe ulaşacağına dair umudu besler. Örneğin bir öğrenci, “her hafta 15 sayfa kitap okumak” gibi bir hedef koyduğunda, bu hedefe ulaşmanın verdiği tatmin duygusu, onu daha büyük hedefler belirlemeye yönlendirebilir. Böylece, hedef belirleme sadece bir başarı aracı değil aynı zamanda bireyin kendini geliştirmesi için bir motivasyon kaynağı haline gelir.
Etkili Hedef Belirleme Stratejileri
Hedef belirlemenin önemi, bireyin yaşamında bir yön belirlemesi ve motivasyon kazanması açısından büyüktür. Belirli hedeflere odaklanan öğrenciler, öğrenme süreçlerine daha fazla katılım gösterir. Öğrencilerin başarılarını artırmak için etkili hedef belirleme stratejileri kullanmaları önemlidir. Hedef belirlemenin en iyi yöntemlerinden biri SMART metodudur. Hedeflerin SMART kriterlerine (Özgül, Ölçülebilir, Ulaşılabilir, Realistik, Zamanlı) uygun olarak belirlenmesini içerir. Bu kriterler hedeflerin netliğini artırarak, bireylerin hangi yolda ilerleyeceklerini belirlemelerine yardımcı olur.
Özgül (Specific): Hedefler, açık ve net bir şekilde tanımlanmalıdır. Genel ifadeler yerine, somut ve belirli hedefler koymak, bireyin odaklanmasına yardımcı olur. Örneğin “Japonya’yı görmek istiyorum” yerine “İki sene içerisinde Japonya’ya seyahat etmek istiyorum.” demek daha özgül bir hedeftir.
Ölçülebilir (Measurable): Hedefin ilerlemesi ölçülebilir olmalıdır. Bu, bireyin hedefe ne kadar yaklaştığını takip etmesine olanak tanır. Örneğin “her hafta bir kitabı bitirmek” gibi bir hedef, belirli bir zaman diliminde ne kadar ilerleme kaydedildiğini gösterir. Bu tür bir ölçülebilirlik, bireyin motivasyonunu artırır ve başarıyı görmesine yardımcı olur.
Ulaşılabilir (Achievable): Hedefler, gerçekçi ve ulaşılabilir olmalıdır. Aşırı yüksek hedefler, bireyde hayal kırıklığı yaratabilir. Örneğin bir öğrencinin “Bu sınavdan 100 alacağım.” demesi yerine, “Bir önceki sınava göre notumu yükselteceğim.” demesi, ulaşılabilirlik açısından daha sağlıklı bir yaklaşımdır. Bu tür hedefler, bireyin kendine güvenini artırır.
Realistik (Relevant): Hedefler, bireyin mevcut durumuna ve koşullarına uygun olmalıdır. Hedefin, bireyin yaşam amacına ve değerlerine uyum sağlaması gerekir. Örneğin sporla ilgilenen bir öğrenci için “okul takımında yer almak” gibi bir hedef, kişisel gelişim açısından daha anlamlıdır.
Zamanlı (Time-bound): Hedefler, belirli bir zaman diliminde tamamlanacak şekilde tanımlanmalıdır. Zaman sınırı, bireyin motivasyonunu artırır ve hedefe ulaşmak için gereken eylem planını oluşturmasına yardımcı olur. Örneğin “Haftada en az iki gün ailemle yemeğe oturmayı hedefliyorum.” ifadesi, zaman sınırlaması ile somut bir hedef oluşturur.
SMART kriterleri, etkili hedef belirleme sürecinin temel taşlarını oluşturarak, bireylerin kendilerini geliştirmeleri ve başarıya ulaşmaları için önemli bir rehberlik sağlar. Ailelerin bu kriterleri tanıtması, çocuklarının hedeflerini net bir şekilde belirlemelerine ve bu hedeflere ulaşmaları için gereken adımları atmaları konusunda daha bilinçli olmalarına yardımcı olacaktır.
Hedef Belirlemek Hangi Becerileri Destekler?
Hedef belirleme süreci, yalnızca belirli bir sonuca ulaşmayı sağlamaz; aynı zamanda bireyin çeşitli becerilerini geliştirmesine de yardımcı olur. Bu beceriler, öğrencilerin akademik ve kişisel yaşamlarında daha başarılı olmalarına katkı sağlar. Peki, hedef belirlemenin desteklediği bazı önemli beceriler nelerdir?
Problem Çözme Becerisi: Hedef belirleme, bireylerin karşılaştıkları zorlukları tanımlamalarına ve bu zorluklara yönelik çözüm yolları geliştirmelerine yardımcı olur. Hedefe ulaşmak için gereken adımlar belirlendiğinde, ortaya çıkan engellerin üstesinden gelmek için farklı stratejiler geliştirilmesi gerekebilir. Örneğin bir öğrenci “sınavdan 85 puan almak” hedefini koyduğunda, zayıf olduğu konuları belirleyerek, bu konular üzerinde çalışma stratejileri geliştirebilir.
Zaman Yönetimi: Hedef belirleme süreci, bireylerin zamanı daha etkili bir şekilde kullanmalarını sağlar. Belirli bir hedefe ulaşmak için gereken süreyi planlamak, önceliklerin belirlenmesine yardımcı olur. Örneğin “yabancı dil öğrenirken her gün 10 yeni sözcük” hedefi koyan bir kişi, günlük programında bu hedefe ulaşmak için ne zaman çalışacağını planlayabilir. Bu durum, öğrencinin zamanını daha verimli bir şekilde kullanmasına olanak tanır.
Öz Disiplin: Hedef belirleme, öz disiplin geliştirme açısından büyük önem taşır. Hedeflere ulaşmak için kararlı bir şekilde çalışmak ve bu süreçte sabırlı olmak gereklidir. Öğrenciler, belirli bir hedefe ulaşmak için günlerini ve çalışmalarını organize ettiklerinde bu süreçte öz disiplinlerini artırırlar. Örneğin “her gün 30 dakika çalışmak” gibi bir hedef, öğrencinin düzenli bir çalışma alışkanlığı geliştirmesine yardımcı olur.
Kendine Güven: Kendi becerilerine uygun hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşmak, bireylerin öz yeterliliklerini artırır. Başarılar, bireyin kendine güvenini pekiştirir ve bireye daha büyük hedefler koyma cesareti verir.
Sosyal Beceriler: Hedef belirleme süreci, bireylerin sosyal becerilerini de geliştirmesine katkı sağlar. Grup projelerinde veya takım çalışmalarında hedeflerin belirlenmesi, öğrencilerin iletişim becerilerini ve işbirliği yeteneklerini artırır. Örneğin bir grup öğrenci “okul projesi için her hafta bir araya gelmek” gibi bir hedef koyduğunda, bu süreçte etkin bir iletişim kurmak ve birlikte çalışma becerilerini geliştirebilirler.
Çocukların Hedeflerinden Vazgeçmelerinin Olası Nedenleri
Çocuklar, büyüme süreçlerinde hayal ettikleri yere ulaşmak için çeşitli hedefler belirlerler. Ancak zamanla bazı çocuklar, bu hedeflerden vazgeçebilirler. Hedeflerden vazgeçmenin ardında birçok neden yatabilir ve bu süreçte ailelere düşen önemli roller de vardır. Çocuklar neden hedeflerinden vazgeçer?
Yaşanan Hayal Kırıklığı: Çocuklar, belirledikleri hedeflere ulaşmak için çaba gösterdiklerinde, bazen bekledikleri başarıyı elde edemezler. Bu hayal kırıklığı, onları hedeflerinden uzaklaştırabilir. Örneğin bir öğrenci, sürekli olarak ders çalışmasına rağmen istediği notları alamıyorsa, zamanla bu çabasının bir anlamı olmadığını düşünebilir.
Yetersizlik Hissi: Başarısızlık deneyimleri, çocuklarda yetersizlik hissi yaratabilir, çocukların kendilerine olan güvenlerinin sarsılmasına yol açabilir ve hedeflerini sürdürme konusundaki isteklerinin azalmasına sebep olabilir. Özellikle akademik ya da sosyal alanda karşılaştıkları zorluklar, onların motivasyonlarını olumsuz etkileyebilir.
Dış Etkenler: Çocuklar; aile, arkadaşlar veya sosyal çevrelerinden gelen baskılar nedeniyle hedeflerinden vazgeçebilirler. Örneğin bir çocuk, ailesinin beklentilerine uymaya çalışırken kendi hayallerini göz ardı edebilir.
İlgi Değişiklikleri: Zamanla çocukların ilgi alanları değişebilir. Çocukların daha önce istekli olduğu bir hedef, artık ilgi çekici gelmeyebilir. Bu doğal bir süreçtir ve çocukların kendilerine yeni yönler keşfetmelerine yardımcı olmak gerekir.
Hedeflerinden Vazgeçen Çocuklara Destek Olma Yolları
Açık İletişim: Ebeveynlerin, çocuklarıyla açık bir iletişim kurmaları çok önemlidir. Çocukların; hissettikleri hayal kırıklıkları, yetersizlik duyguları veya ilgi değişiklikleri hakkında konuşmaları teşvik edilmelidir. Bu, çocuğun kendini ifade etmesine olanak tanır ve çocuğa duygusal destek sağlar.
Başarıyı Yeniden Tanımlama: Çocuklara başarının yalnızca bir hedefe ulaşmakla değil aynı zamanda çaba ve öğrenme süreci ile ilgili olduğunu hatırlatmak önemlidir. Başarıyı, hedefe ulaşmanın ötesinde ilerleme kaydetmek olarak tanımlamak çocukların motivasyonunu artırabilir.
Yeni Hedefler Belirleme: Hedeflerden vazgeçme sürecinde, çocukların yeni hedefler belirlemesine yardımcı olmak önemlidir. Eski hedefler geçerliliğini yitirmişse bu hedeflerin yerine geçebilecek yeni, ilgi çekici ve ulaşılabilir hedefler önerilmelidir.
Destekleyici Ortam Oluşturma: Çocukların hedeflerine ulaşmaları için destekleyici bir ortam sağlamak kritik bir rol oynar. Anne babalar; çocuklarına kaynaklar sunabilir, gerekli materyalleri temin edebilir veya çocuklarını destekleyici ek çalışmalar için teşvik edebilirler. Yaşanan hayal kırıklığına karşı duygusal sağlamlık kavramını desteklemek gerekir. Yaşanan başarısızlığa rağmen tekrar ayağa kalkmak önemlidir.
Pozitif Rol Modeller: Çocukların etrafındaki olumlu rol modeller, onları motive edebilir. Yaşanan zorluklar karşısında ebeveynin tutumları da çocuklar için rol model oluşturur. Başarılı kişilerin hikayeleri, zorluklar karşısında yılmamaları ve hedeflerine nasıl ulaştıklarını görmek, çocuklara ilham verebilir.
Hedeflerinden vazgeçen çocuklar, hayal kırıklıkları ve çeşitli zorluklarla karşılaşmış olabilirler. Ancak bu süreçte onlara destek olmak, yeniden hedef belirlemeleri ve kendilerine güven kazanmaları için kritik bir adımdır. Anne babaların, çocuklarıyla sağlıklı bir iletişim kurarak onların ihtiyaçlarına yanıt vermesi ve onları teşvik etmesi, başarı yolunda önemli bir etken olacaktır. Unutulmamalıdır ki, her çocuk kendi potansiyelini keşfetme yolculuğunda desteklenmeye ihtiyaç duyar ve bu destek, onların gelecekteki başarılarına giden yolda önemli bir rol oynar.
Geleceği Düşlemenin Gücü…
Geleceği düşlemek, bireylerin hayal gücünü harekete geçirir. Çocuklar ve gençler, hayallerinin peşinden koşarken kendilerini ifade etme fırsatı bulurlar. Bu süreç, onların yaratıcılıklarını geliştirmelerine yardımcı olur. Gelecekte nasıl yaşamak istediklerini düşünürlerken, hayalleri gerçeğe dönüştürmek için gerekenleri yapmak konusunda daha istekli hale gelirler. Örneğin “Büyüyünce cerrah olacağım.” diyen bir genç, bu hedef doğrultusunda bilim derslerine daha fazla özen gösterebilir ve sağlıkla ilgili konulara ilgi duymaya başlayabilir. Bu tür hayaller, özellikle de gençlerin kendilerine güvenlerini artırır ve onlara ilham verir.
Hayal kurmak ile hedef koymak arasında bir denge kurmak önemlidir. Hayaller, bireyin ilham kaynağıdır, ancak bunların somut hedeflere dönüştürülmesi gerekir. Çocukların hayal dünyasında kaybolmalarını önlemek ve bu hayalleri gerçeğe dönüştürmeleri için gerekli adımları atmaları konusunda onlara rehberlik etmek, ebeveynlerin sorumluluğundadır.
Sonuç olarak, çocuk ve gençlerde hedef koymak ve geleceği düşlemek, kişisel gelişimlerinin önemli bir parçasıdır. Bu süreç, bireylerin kendilerini keşfetmelerine, potansiyellerini en üst düzeye çıkarmalarına ve hayallerini gerçeğe dönüştürmelerine yardımcı olur. Anne babaların bu süreçteki rolü, çocuklarının hedef belirleme ve geleceği düşleme yeteneklerini geliştirmelerine büyük katkı sağlar. Unutulmamalıdır ki her büyük başarı, bir hedefle başlar ve her hedef, bir hayalin gerçeğe dönüşmesi için atılan ilk adımdır.
Yazan:
Halime Güven
Psikolojik Danışman
Kaynakça
Locke, E. A., & Latham, G. P. (2002). Building a practically useful theory of goal setting and task motivation: A 35-year odyssey. American Psychologist, 57(9), 705-717.
Dweck, C. S. (2006). Mindset: The new psychology of success. Random House.
Schunk, D. H. (2001). Self-efficacy and academic motivation. Educational Psychologist, 26(3), 207-218.
Zimmerman, B. J. (2002). Becoming a self-regulated learner: An overview. Theory Into Practice, 41(2), 64-70.
Açıkgöz, Ç. (2014). Hedef Belirleme Teknikleri. Ray Yayıncılık
Kaya, A. (2020). Eğitimde Hedef Belirleme Yöntemleri. Nobel Akademik Yayıncılık.
